Als je de artikelen op deze site leest, dan zie je zinnen voorbijkomen als ‘wijsheid ligt niet buiten je, maar moet je binnen in jezelf zoeken’ en dat onze gedeelde bron ‘iedereen een unieke wijsheid geeft’. Daarmee lijkt het misschien, alsof de zoektocht alleen maar op jezelf gericht is en losstaat van anderen.
Zo is het niet. Ik geloof juist in de potentie van verrijking van perspectieven met anderen. En in het belang van een bijdrage doen aan de wereldwijde gemeenschap waar je deel van uit maakt. Het individuele zelfonderzoek naar je waarden en overtuigingen is uiteindelijk van vitaal belang voor het publiek moraal, gedeelde deugden en dus het welzijn van de polis, ofwel de maatschappij. Socrates ging niet voor niets met iedereen op het plein in gesprek.
Laten we eens dieper ingaan op hoe het zoeken van de wijsheid in jezelf bijdraagt aan de wijsheid in ons allemaal – en daarmee ook waarom ‘wijsheid in jou’ afgekort ‘wij’ heet.
Verrijking van perspectieven
Ik zie dat als volgt.
- Je komt iets brengen. Het feit dat ieder een unieke wijsheid kan vinden, maakt ieders inzicht juist nuttig voor het welzijn van onze gehele gemeenschap. Jij ziet iets wat de rest niet ziet. Als jij diep naar binnen gaat en met wijsheid naar buiten de wereld inkijkt, dan zie je iets anders dan ik. Nieuwe oplossingen, nieuwe ideeën, nieuwe manieren om te zijn. Dat geldt voor jou, maar dus in potentie ook voor ieder ander die je tegenkomt in je leven.
- Je komt iets halen. Andersom geloof ik ook dat, hoewel je zélf aan de slag zult moeten met zelfonderzoek en reflectie om tot wijsheid te komen, je kunt dat niet doen zonder input van buiten jezelf. Je kunt in een vacuüm, zonder input, nergens toe komen. Je hebt informatie nodig, ideeën, inspiratie, iets om te verhouden tot je eigen ervaringen en gedachten. Dat kan zijn uit boeken, films, podcasts: ideeën, ervaringsverhalen, fictie, enzovoort. Al die input is nodig om in jou als unieke ‘wijsheidsmachine’ tot unieke nieuwe output te komen. In de ontmoeting met de ander gebeurt er nog meer: het perspectief van en de vragen stellen door de ander, dwingt je om je eigen aannames onder ogen te zien, je conclusies te onderzoeken en te verdedigen en alternatieven tot je te nemen.
- Je bent onlosmakelijk verbonden met het geheel. We gaan nog een stapje verder: het diepere besef dat je onderdeel bent van een complexe (sociale) constellatie. Door hoeveel handen je eten is gegaan voor het op je bord landde, letterlijk en figuurlijk: boer, vervoerder, de bewerkers van het product / voedselfabrieken, de handel, de supermarktmedewerkers, alle mensen die deze organisaties mogelijk maken. Dat gaat door tot in het bijna oneindige. Om nog maar niet te spreken van de vele handen die de auto bouwden waarmee jij naar de supermarkt rijdt, de ingrediënten waarmee je het combineert. Het apparaat waarop je dit leest, de logistieke keten daarachter, de wetenschappen die eraan vooraf gingen, de geopolitieke verhoudingen in de wereld die maakt dat we toegang hebben tot de benodigde grondstoffen, enzovoort. In dat web werkt de hele mensheid mee. Als je daarbij stil staat, dan is ‘verbondenheid’ ineens geen zweverig principe of filosofisch concept meer. In dat web kan jouw wijsheid een groot effect hebben.
Wijsheid in jou zoeken is niet alleen in jouw belang. Nee, het is van vitaal belang voor de (wereld)gemeenschap, hoe de hele mensheid aan elkaar gelinkt is. Het vinden en beoefenen van de wijsheid in jou doet ertoe. Het is groter dan jezelf.
Een verhaaltje
Laten we hetzelfde nog eens op een andere manier bekijken. Ik focus dan alleen even op het verrijken van perspectieven om tot betere kennis te komen, dat is in een voorbeeld al complex genoeg en houdt het wat dichter bij huis. En ik illustreer hoe het mis kan gaan, als er onvoldoende diversiteit in perspectieven is om elkaar daadwerkelijk mee te kunnen verrijken.
Ik beeld me daarbij een kleine groep mensen in een donker bos in.
Een allegorie: samen in een donker bos
Stel. We zijn in het bos, in het donker. Ik richt mijn zaklamp op een struik. Jij op een boom. We kunnen onze bevindingen vergelijken en conclusies trekken. Samen weten we nu méér dan alleen.
Een derde persoon heeft geen zaklamp, maar hoort iets ritselen. We verklaren hem als eerst voor gek: hij gebruikt een of ander merkwaardig zintuig die wij niet kennen, “het gehoor”. Maar dan zie ik mijn struik bewegen. Er lijkt een diertje onderdoor te lopen. Zou dat samenhangen met wat de derde hoorde? Zo leren we dat een ander zelfs met andere zintuigen dan gebruikelijk iets kan leren dat mijn zintuig van “zien” overstijgt. We hebben beide gelijk en samen zien we meer.
Een vierde persoon ruikt een vliegende roze olifant. We hebben goede redenen om dat in twijfel te trekken. Maar zelfs de vierde persoon verrijkt ons begrip van de werkelijkheid: we constateren dat er mensen zijn die onjuiste dingen waarnemen. Dat betekent dat we ons ideeën moeten vormen over wat waar is en dat toetsen. We moeten ons kritisch verhouden tot eigen denkbeelden die we ook niet kunnen staven, net als de roze olifant. En we zullen moeten uitvinden hoe we toch vreedzaam blijven samenleven. Zo dwingt zelfs een ‘dwaas’ inzicht ons om onszelf en de wereld beter te begrijpen.
Maar het gaat niet altijd goed. Een vijfde persoon predikt met schrille stem: “Aanschouw! Straks gaat De Grote Zaklamp aan, hoog boven onze hoofden, in de lucht! Dan zullen we allemaal zien in de duisternis!” We negeren hem maar een beetje. Maar dan wordt het langzaamaan lichter. Eerst zijn we verblind, maar dan zien we het! We vallen op onze knieën en aanbidden De Grote Zaklamp, die in de hemel schijnt. Op basis van die nieuwe waarheid ontstaat een gedeelde overtuiging die niet meer kritisch bevraagd wordt. Zaklampologen schrijven ons voor de drie-eenheid te eren: de Lamp, de Batterij en het Heilige Licht. We knippen ieder ons eigen zaklampje uit: niet meer nodig om zelf te zoeken naar waarheid.
Niet veel langer voeren we oorlog om de verschillen tussen de aanhangers van de Machtige Kaars, de Eeuwige Olielamp en De Grote Zaklamp te beslechten.
Tot de zon weer ondergaat en we vergeten zijn hoe we zelf kunnen navigeren in een donker bos.
Okee, met die laatste liet ik me even gaan. En onbedoeld kom ik met de vijfde persoon op religiekritiek, wat op zich niet mijn punt is. Het is een voorbeeld van hoe mensen hun eigen bron van wijsheid compleet buiten spel kunnen zetten door blind een idee aan te hangen: of die nu politiek, filosofisch, sektarisch, wetenschappelijk of religieus is.
De diversiteit in het denken, kritisch denken, zelfonderzoek: we hebben dat keihard nodig. Niet alleen voor onszelf, maar voor het geheel.
Conclusie
Wat nemen we hieruit mee?
Het vraagt altijd werk in jezelf om tot wijsheid te komen. Maar dat zul je ook met anderen moeten doen om verder te komen. Je staat met het web van de hele mensheid in verbinding. Onze perspectieven samen maken dat wij als gemeenschap, als menselijk ras, de potentie hebben om vooruit te komen. Zie je zoeken naar wijsheid dus niet als afgescheiden en egocentrisch, maar van belang voor het geheel.
